Toen we het zeer interessante Gorreana bezocht hebben stelde onze chauffeur voor ons naar het andere theedomein te brengen: Porto Formoso. De twee liggen immers vlak bij elkaar, want dit is het enige deel van het eiland waar thee 'pakt' en waar de omstandigheden goed zijn.
Net als bij Gorreana uitsluitend Camilla Sinensis var. Sinensis hier !
Porto Formoso ligt dus ook in Ribeira Grande, maar tegen we hier arriveerden scheen de zon al terug (op de Azoren krijg je vaak vier seizoenen in een dag). Dit is een veel kleiner theedomein, zo'n 3ha groot, en in tegenstelling tot Gorreana wat een echte theefabriek is, chaotischer en rommeliger, is Porto Formoso vooral gericht op toeristen, en eigenlijk meer een museum.
Het actiefst was het tussen 1920 en 1980, en na de zo goed als volledige stopzetting in dat jaar bleef het bijna onaangeroerd tot José Pacheco het in 2001 terug opstartte. Sindsdien fungeert het vooral als museum voor de toeristen, maar het heeft wel degelijk zijn eigen theetuinen en productie, en er zijn vage plannen om uit te breiden.
Het is cleaner, kleiner maar ook wat sterieler dan Gorreana dat toch de enige economisch relevante producent blijft, maar het is hier aangenaam toeven, terwijl Gorreana behoorlijk chaotisch en druk kan zijn.
Wie trouwens na al die thee een hongertje krijgt kan terecht in dit zeer grote maar ook zeer lekkere restaurant van de lokale coöperatieve. Het is vooral bekend voor zijn uitstekende steaks (op een heel originele manier bereid), maar een coöperatieve moet elke producent wat gunnen en voor thee kwam dat naar voor in een geweldig lekker dessert: een pudim de cha !
Pudim de Cha
Restaurant van de landbouwcoöperatieve in Ribeira Grande
Het regende pijpenstelen, oude wijven en cats and dogs zoals ik het nog niet vaak in mijn leven heb gezien (en als geboren Belg meen ik daarover te kunnen meepraten...) toen we de parking van Gorreana opreden. Het dorpje Maia ligt dan ook vlak tegen de Atlantische Oceaan en het eiland São Miguel in het midden ervan en het leek alsof wolken die de laatste 1000 kilometer hun water hadden moeten ophouden hier opgelucht het hele handeltje lieten gaan. De luchtvochtigheid was zo hoog dat zelfs binnen in het gebouw sommige muren "huilden" omdat de condens er van af liep. Dat is niet zo aangenaam maar het is wel een goed teken, want thee houdt van vocht en regen en mist in de periode waarin hij slaapt.
Gorreana maakt thee sinds 1883 toen Ermelindo Gago dâ Camaro en haar zoon José Honorato de fabriek openden. Thee was al een tijdje aanwezig op het eiland (de beknopte geschiedenis daarvan lees je hier), maar het was maar pas een tiental jaar geleden dat twee Chinese theemakers naar het eiland waren gekomen om de methodes te verfijnen. Ze waren dan ook geenszins de enige theemakers van het eiland, maar het is het enige bedrijf dat al die tijd continu werkzaam is gebleven.
Vandaag werken er 30 mensen op het bedrijf dat over 45ha aanplant beschikt waarmee ongeveer 40 ton thee wordt gemaakt, genoeg om de lokale behoeftes te vervullen en te exporteren naar overal waar Portugese immigranten zijn. Het is ook genoeg om een breed gamma te hebben, van de op de eilanden overal geserveerde theezakjes tot bulkthee in uiteenlopende kwaliteiten en zelfs thee's van specifieke delen van de theetuin.
Ze werken volledig organisch omdat dat hier redelijk makkelijk kan. Waar de omstandigheden erg goed zijn voor de theeplant zijn ze te extreem voor insecten die zich hier niet thuisvoelen. De licht zure kleibodem, de vele en stevige regenbuien, de zon tijdens de oogstperiode, de zeemist en de wind die ook wat ziltheid meebrengt maken de omstandigheden uniek. Ze gebruiken ook geen herbicides of fungicides, ook hier weer omdat ze niet nodig zouden zijn.
Naast de thee zelf is ook de fabriek echt de moeite van het bezoeken, maar dit is geen museum, wél een werkende fabriek, en alles lijkt dus wat chaotisch. De apparatuur dateert van rond het midden van de 19de eeuw, pure industriële archeologie dus, toen die machines nog in Engeland werden gemaakt en dan geëxporteerd naar Indië. Vandaag maakt Engeland geen theemachines meer. De Marshall's hier dateren nog uit de jaren 40 (die van de 19de eeuw, niet van de 20e !). Heel interessant om te zien en ik zou wel eens willen terugkomen als ze in werking zijn... deze video hielp alvast.
Een activiteit die hier het hele jaar door plaatsvind is het handmatig sorteren van de thee. Nadat een machine de thee sorteerde volgens grootte worden de steeltjes handmatig verwijderd, een job die volgens mij eerder aan de saaie kant is, maar wie ben ik om daarover te oordelen. De vingervlugheid van de dames verbaasde mij in ieder geval. Eén van hen hield even een bakje steeltjes en blaadjes naast elkaar voor mij.
Buiten heb je een magnifiek zicht op de gronden, met de mooie geometrische lijnen van een Japanse theetuin die mechanisatie vergemakkelijken (daar is niks mis mee, net als in Japan zijn de lonen te hoog om met handmatige pluk te werken). Wel meende ik nog een tuin te zien met oudere theestruiken die je met de hand moet plukken, maar ik zal eens moeten teruggaan met een vertaler.
Na het bezoek kan je een tasje van de basisthee proeven, maar het verbaasde mij eigenlijk dat er niet meer mogelijkheden tot proeven waren. Waarom geen thee-degustatie zoals in de wijn ? De kwaliteit is hier alleszins aanwezig.
Hieronder vind je nog een goeie video over het domein.
De enige plaats in Europa waar thee wordt geteeld in economisch relevante hoeveelheden ligt in het midden van de Atlantische Oceaan en hoort bij Portugal: het eiland São Miguel, een deel van de Azoren.
De Azoren zijn een eilandengroep van 9 bewoonde en acht onbewoonde eilanden. Tot 1427 waren ze onbewoond, toen ze ontdekt werden door de Portugezen. Voor een tijdje stonden ze bekend als de Vlaamse eilanden omdat Portugal in het begin vooral Vlaamse immigranten aantrok. Tot vandaag verwijzen nog heel wat plaats- en familienamen naar deze periode. Op het einde van de 16de eeuw verjoeg Filips II de Vlaamse handelaren en werden de eilanden verder bevolkt door Portugezen.
Black Pekoe van Porto Formoso in het Terra Nostra hotel
Het verbaast dan ook niet de eerste theeplanten al redelijk vroeg op het eiland arriveerden. De Portugezen waren bij de eerste Europeanen die chà dronken in hun kolonie in Macau en het was de Portugese Catharina van Braganza die thee populair maakte in hogere Engelse kringen na haar huwelijk met de Engelse vorst Charles II. In 1820 bracht een Portugese militair, Jacinto Leite, commandant van de wacht van de Braziliaanse vicekoning, zaden mee uit Rio de Janeiro die het opvallend goed deden op enkele plaatsen op het eiland. Toen later die eeuw de sinaasappelproductie in elkaar stortte door een ziekte, keek men uit naar andere culturen, en in Ribeira Grande bleken de omstandigheden perfect voor de teelt van thee. Tegen 1850 stond er al 300ha thee, en wat later haalde men ook twee Chinese theespecialisten naar hier om de productie te verfijnen.
foto in de kleine tentoonstelling bij Gorreana
Thee uit de Azoren bleef nog lang populair, niet in het minst bij de talloze Portugese immigranten die toen naar Amerika vertrokken, maar na de Tweede Wereldoorlog begon de Portugese regering thee uit Mozambique fiscaal te bevooroordelen en in 1966 waren er van de oorspronkelijke 15 theefabriekjes nog maar 5 over. Vandaag zijn dat er nog maar twee, het grotere Gorreana en het minuscule Porto Formoso. Ze liggen beide in Ribeira Grande, waar de omstandigheden ideaal zijn, met een vulkanische bodem (heel goed tegen insecten en schimmels) en een enorme luchtvochtigheid. Het is trouwens alleen de sinensis var sinensis die hiervan houdt, alle pogingen met sinensis var. assamica liepen slecht af. Wanneer wij de theetuinen en omgeving bezochten, eind januari, was de luchtvochtigheid zo hoog dat de muren huilden...de druppels water liepen door condensatie van de binnenmuren. De airco dient in deze streek om de vochtigheid te reguleren, niet voor de warmte die zelfs in de zomer eerder aangenaam is.
Volgende week hebben we het over Gorreana, de enige theetuin in Europa die voldoende thee produceert om een rol te spelen in de nationale en internationale theehandel.
